Отравление: что это такое и как бороться с недугом - Узбекистан

Zaharlanish: bu nima va xastalikni qanday bartaraf qilish mumkin

Eng keng tarqalgan zaharlanish turi bu ovqatdan zaharlanish. Bu holat odam organizmi sifatsiz, uzoq turib qolgan, noto’g’ri tayyorlangan yoki kasallik chaqiruvchi mikroorganizmlar bilan zararlangan yegulikni iste’mol qilganidan keyin aziyat chekish holati. Ovqatdan zaharlanishda oshqozon-ichak traktining shilliq qavatining yallig’lanishi bilan keladigan diareya va og’riqlar, ko’p-ko’p suyuq holatda ich kelishi tufayli organizmni suvsizlanishi, umumiy intoksikatsiya kuzatiladi.

Nima bilan zaharlanish mumkin?

Yomon xabar: deyarli har qanday mahsulotdan zaharlanish mumkin. Masalan, juda mazali va sifatli kolbasa muzlatgichda 3 hafta turganidan keyin undan buterbrod tayyorlab, iste’mol qilishga qaror qilsangiz, zaharlanish ehtimoli juda yuqori bo’ladi. Ko’pincha ovqatdan zaharlanish muddati o’tgan sut mahsulotlari, baliq, tuxum, go’sht va parrandadan, konserva, qandolatchilik mahsulotlaridan kelib chiqadi.

Ovqatdan zaharlanish turlari

Umuman olganda ovqatdan zaharlanish ikkita katta guruhga bo’linadi — mikrobli va mikrobsiz kelib chiquvchi zaharlanish.

Mikrobli zaharlanish bu — toksikoinfeksiya deyiladi, u kasallik chaqiradigan tirik mikroorganizmlar mavjud bo’lgan yegulikni iste’mol qilishda yuzaga keladi. Bu guruhga toksikoz (intoksikatsiya) ham kiradi — toksinlar ta’siri ostida zaharlanish va diareya, ular infeksiya agentining faoliyati va nobud bo’lishi natijasida hosil bo’ladi. Ko’pincha bunday “salbiy ta’sir ko’rsatuvchi agentlar” sifatida stafilokokklar, Proteus mirabilis, E. Coli, shigellalar, salmonellalar yoki klebsiyellalar bo’ladi.

Mikrobsiz zaharlanish guruhiga zaharli o’simliklardan zaharlanish kiradi, masalan, iste’mol qilishga yaroqsiz qo’ziqorin yoki rezavorlardan zaharlanish. Shuningdek, mikrobsiz ovqatdan zaharlanish ba’zi holatlarda zaharli bo’lishi mumkin bo’lgan mahsulotlarni iste’mol qilish natijasida rivojlanadi, masalan, yashil kartoshkada mavjud bo’ladigan inson organizmi uchun zaharli hisoblanadigan solonin yoki noto’g’ri tayyorlangan fugu balig’i. Qolaversa, bu guruhga ovqatga qo’shilib qolib, zaharlanishni yuzaga keltiradigan kimyoviy moddalar — pestitsidlar, gerbitsidlar, nitratlar kiradi.

Ovqatdan zaharlanish belgilari

Holsizlik va diareya aynan ovqatdan zaharlanishdan bo’lganligini qanday tushunish mumkin? Bunga aniq javobni shifokor berishi mumkin. Ammo shifokor kelishidan oldin aynan shunday tashxisni taxmin qilish mumkin bo’lgan bir nechta omillar bor:

• Odatda ovqatdan zaharlanish o’tkir ko’rinishda, ovqat iste’mol qilinganidan keyin bir necha soat ichida boshlanadi (ba’zida o’tkir simptomlar paydo bo’lgunicha 30-40 daqiqa o’tishi mumkin);
• Ko’pincha bunday zaharlanishdan bir xil taom iste’mol qilgan birdaniga bir nechta odam aziyat chekadi;
• Ovqatdan zaharlanish o’rta hisobda 3-5 kun davom etadi.

Ovqatdan zaharlanishda organizmda nima ro’y beradi

Ovqatdan zaharlanishni chaqiradigan organizmlar inson organizmidagi muhim jarayonlarni buzadigan toksinlarni ishlab chiqaradi; sifatsiz yoki xavfli yegulik nafaqat oshqozon-ichak trakti holatig, balki markaziyasab tizimiga ham ta’sir o’tkazishi mumkin. Jumladan, botulizm xavfli holat sanalib, ovqatdan zaharlanish guruhiga kiradi hamda zaharlangan konserva mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida kelib chiqadi (qo’ziqorinlar, sabzavotlar, baliq, go’sht va h.k.).

Ovqatdan zaharlanishda doim oshqozonning va ichakning shilliq qavati shikastlangan bo’ladi; hazm qilish organlarining motor funksiyasi buziladi va ozuqaviy moddalarning so’rilishi yomonlashadi. Bu bosqichda inson qorin og’rig’i, meteorizm, diareyadan (qon, shilliq bilan kelishi mumkin) aziyat chekadi. Toksinlar qon aylanish tizimiga kirib borsa organizmda umumiy intoksikatsiyabelgilari yuzaga chiqadi. Bularga bosh og’rig’i, tana haroratining ko’tarilishi, puls tezlashishi, umumiy holsizlik, titroq, mushaklar va bo’g’inlardagi og’riqlar, ko’ngil aynishi va qayt qilish holatlari kiradi. Umumiy intoksikatsiya darajasi qancha yuqori bo’lsa — inson holati shuncha og’ir bo’ladi.

Zaharlanish holati bilan qanday kurashish mumkin

Zaharlanishda inson tibbiy yordam ko’magisiz bardosh berishi mumkin bo’lmagan holat. Zaharlanishda ko’p tomonlama davolash qo’llaniladi — ichakni tozalash, toksinlarni yuvib chiqarish, kasallik chaqiruvchi florani bartaraf qilish, suv-elektrolit balansini normal holatga keltirish, alomatlarni bartaraf qilish (og’riq, ko’ngil aynishi, qayt qilish, yuqori harorat) va ichakning sog’lom mikroflorasini tiklash.

Ovqatdan zaharlanishda toksinlarni yuvib chiqarish uchun enterosorbent vositalardan foydalanishadi. Ular o’ziga toksinlarni magnit kabi tortib oladi, hamda ularni organizmdan chiqarib yuborishga ko’mak beradi. Toksinlar bilan birgalikda umumiy intoksikatsiya simptomlari ham yo’q bo’ladi, umumiy holat tobora normal holatga keladi va inson o’zini yaxshi his qila boshlaydi. Eng oddiy enterosorbent bu — faollashtirilgan ko’mir.

Agar xastalik mikrob sababli kelib chiqqan bo’lsa, kasallik chaqiruvchi mikroorganizmlardan xalos bo’lish juda muhim hisoblanadi. Bunday holatda birinchi navbatda ichak antiseptigi ko’rinishidagi dori vositalari qo’llaniladi, ular oshqozon-ichak traktida infeksiya paydo bo’lishida qo’llash uchun maxsus ishlab chiqarilgan. Masalan, bu zamonaviy Stopdiar dori vositasi, u organizmni kasallik chaqiruvchi floradan xalos bo’lishga yordam beradi, diareyani mexanik yo’l bilan to’xtatish orqali muammoni ichkarida “berkitib” qo’ymaydi. Stopdiar bevosita ichakdagi kasallik chaqiruvchi bakteriyalarga ta’sir o’tkazib, diareyaning sababini bartaraf qiladi. Dori vositasi dorixonalarning peshtaxtalarida tabletka, kapsula va suyuq dori vositasi — suspenziya ko’rinishida mavjud, uni hatto 2 oyga to’lgan kichkintoylarda diareya va zaharlanishni davolash uchun qo’llash mumkin.

Sababini bartaraf qilmasdan diareyani to’xtatuvchi vositalar qabul qilinsa — bunda nafaqat muammo hal bo’lmaydi, balki mikroorganizmlar inson organizmini o’z faoliyatining mahsulotlari bilan zaharlashda davom etib, vaziyatni yanada og’irlashtiradi.

Infeksion bakteriya agentlari uchun shafqatsiz hisoblangan dori vositasi asosan laktobakteriya va bifidobakteriyalardan tashkil topgan sog’lom mikroflorani avaylaydi. U lakto- va bifidobakteriyalar faoliyatiga xalaqit bermaydi — demak, ichakdagi balans tezroq tiklanadi.

Suv-elektrolit balansini tiklash uchun maxsus suv-tuz eritmalari qo’llaniladi, masalan, Regidron. Mazkur guruhga kiruvchi vositalar organizmdagi suyuqlikni saqlab qolishga va hayotga xavf soluvchi suvsizlanish tarqalishining oldini olishga yordam beradi.

Oshqozon va ichak shilliq qavatini zaharlanishda himoya qilish uchun yumshoq qoplam yaratuvchi vositalar qo’llaniladi, masalan, zig’ir urug’ining damlamasi. Bunday damlama shilliq qavatni qo’zg’alishdan va shikastlanishdan saqlaydi, og’riqni qoldiradi.

Shifokor bilan maslahatlashing, zaharlanish bilan kurashish uchun majmuaviy vositalardan foydalaning, va albatta oziq-ovqatlarning keyingi sifatini nazoratga oling!